Μπήκαμε στην τελική ευθεία για το Μεγαλοβδόμαδο και τη μεγάλη γιορτή του Πάσχα.

Γράφει ο Γιάννης Θ. Πατέλλης.

Παλαιότερα, τις μέρες αυτές, οι κάτοικοι των μεγάλων πόλεων ετοίμαζαν την πασχαλιάτικη εξόρμηση, άλλοι στα νησιά και την ελληνική ύπαιθρο και άλλοι στο εξωτερικό. Τα «Μνημόνια» και η οικονομική κρίση της προηγούμενης 10ετίας, η διετής πανδημία και ο πόλεμος της Ουκρανίας τώρα, περιόρισαν σημαντικά την τάση για τις πασχαλινές εξόδους. Προσωπικά δεν μου έλειψε ποτέ η συνήθεια του πασχαλιάτικου ταξιδιού. Μετρημένες στα δάκτυλα του ενός χεριού οι πασχαλιάτικες μέρες που έζησα, κι’ αυτές μετά από κάποια ανάγκη, μακριά από το νησί μου. Δεν κουράζομαι να δηλώνω, αενάως, πιστός λάτρης της πασχαλιάτικης εορταστικής ατμόσφαιρας του τόπου μου. Και ουδέποτε μετάνιωσα.

Ανέκαθεν στη Κάλυμνο οι μέρες του Πάσχα, οι πριν και οι μετά, ανήκουν στην Εκκλησία. Είναι οι ακολουθίες των Παθών, η βραδιά των Επιταφίων, η νύχτα της Ανάστασης, η ανθοφορία της άνοιξης, η μυρωδιές της φύσης και του θυμιάματος, είναι το κάθε ένα χωριστά και όλα μαζί που συνθέτουν ένα εκρηκτικό μίγμα κατάνυξης, ψυχικής και σωματικής ανάτασης.

Οι μέρες όμως αυτές, οι ιδιαίτερες και ξεχωριστές, ανήκουν και στους ψάλτες. Είναι η περίοδος κατά την οποία καλούνται να βάλουν «τα δυνατά τους», να επιδείξουν τις ικανότητές τους, να ικανοποιήσουν το πυκνό, αυτές τις μέρες, εκκλησίασμα αλλά και τους εαυτούς τους. Γιατί οι ψάλτες είναι κυρίως καλλιτέχνες. Και ως καλλιτέχνες είναι φυσικό να έλκονται από τα υπέροχα ιδιόμελα της Μεγάλης Εβδομάδας και να προσπαθούν να αποδώσουν το μέγιστο της τέχνης τους : «Ερχόμενος ο Κύριος προς το εκούσιον πάθος..», «Κύριε η εν πολλές αμαρτίες περιπεσούσα γυνή…», «Κύριε, αναβαίνοντός σου εν τω Σταυρώ…».

Οι ψάλτες ήταν ανέκαθεν ξεχωριστή κατηγορία καλλιτεχνών. Είναι βέβαια αοιδοί, θεράποντες της μουσικής τέχνης, αλλά ταυτόχρονα και διάκονοι δηλαδή στρατευμένοι στην υπηρεσία της Εκκλησίας. Το «ψάλλειν εν εκκλησίαις», η υμνολογία προς τον Θεό, ήταν εξ αρχής έργο όλου του εκκλησιάσματος. Αργότερα όμως, με το πέρασμα των αιώνων, το διακόνημα της ψαλμωδίας ανέλαβαν συγκεκριμένα πρόσωπα μέσω της ψαλτικής τέχνης, όπως αυτή διαμορφώθηκε και αναπτύχθηκε.

Ήταν φυσικό σε μια χιλιετή σχεδόν βυζαντινή ψαλτική παράδοση, με αναλλοίωτα τα δομικά της στοιχεία (ήχοι, κλίμακες, ρυθμικά σχήματα), να διαμορφωθούν κατά τόπους μουσικές ιδιαιτερότητες ως προς τον τρόπο απόδοσης του μέλους και του ύφους. Πρωτοψάλτες, Λαμπαδάριοι και Δομέστικοι, καθιέρωσαν σε μεγάλα εκκλησιαστικά κέντρα, με το πέρασμα του χρόνου, ψαλτικές παραδόσεις όπως την Κωνσταντινουπολίτικη Πατριαρχική, την Αγιορείτικη, τη Σμυρναίικη κ.ο.κ. Οι παραδόσεις αυτές ήταν επόμενο να ασκήσουν έντονες επιρροές, είτε λόγω γειτνίασης, είτε ως μητροπολιτικά κέντρα ανταλλαγών, σε όμορα νησιά και περιοχές του ελλαδικού κορμού.
Η Κάλυμνος με τη σφουγγαράδικη και ναυτική ζωή της είχε ανέκαθεν έντονους δεσμούς με την Εκκλησία. Ο φιλόθρησκος λαός της συμμετείχε ενεργά στην εκκλησιαστική ζωή και τον ετήσιο εορταστικό κύκλο. Διατηρώντας μεγάλο αριθμό ενοριών ήταν επόμενο να δημιουργήσει και να διατηρήσει, στο πέρασμα του χρόνου, σημαντική ψαλτική παράδοση.

Στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, που ήταν και τα παιδικά μου, τα παιδιά της κάθε ενορίας στριμώχνονταν στα στασίδια τις Κυριακές, γιορτές και εσπερινούς, ως ισοκράτες και για να «μάθουν να ψάλλουν». Μάλιστα ο ανταγωνισμός ήταν αρκετά έντονος. Σηκωνόμασταν τις Κυριακές, από τα άγρια μεσάνυχτα, με την «πρώτη καμπάνα». Οι θέσεις στον «αλογιό» ήταν περιορισμένες και ο καθυστερημένος έμενε απ’ έξω. Εικόνα η οποία σήμερα αποτελεί, πλέον, ιστορική ανάμνηση. Η ψαλτική όμως εκτός από τέχνη είναι και μεράκι. Ο ψάλτης βιώνει έντονα την τέχνη του, ουδέποτε την αποχωρίζεται και του γίνεται τρόπος ζωής.
Η Κάλυμνος είχε ανέκαθεν καλούς ψαλτάδες, τεχνίτες και με προσωπικό ύφος. Ακόμα και σήμερα, στην τόσο προβληματική εποχή μας, τα στασίδια του νησιού μας κοσμούν ικανοί ψάλτες. Συνεχίζουν μια λαμπρή παράδοση ψάλλοντας από την καρδιά τους «τα τραγούδια του Θεού», όπως θα έλεγε και ο Παπαδιαμάντης. Γιατί η ψαλμωδία γαληνεύει τη ψυχή, καταστέλλει τους παραλογισμούς, εξασφαλίζει την ειρήνη, ανακουφίζει τους ανθρώπους, χαρίζει πλούσια τη γιορταστική ανάταση, ιδιαίτερα στις άγιες μέρες του Πάσχα που έρχονται.”