Η λέξη «άρχοντας», καθώς προέρχεται από το ρήμα «άρχω», σημαίνει βέβαια το πρόσωπο που διαθέτει την οικονομική ισχύ, την αριστοκρατική καταγωγή, την εξουσία, την πολιτική ισχύ.
Πολλές φορές όμως οι λέξεις, καθώς ταξιδεύουν στην πορεία του χρόνου και της ιστορίας και ζυμώνονται μέσα στη καθημερινή ζωή, αποκτούν σημαντικές αποκλίσεις από το πρωταρχικό τους νόημα. Έτσι, θα λέγαμε ότι η παλιά, αρνητική, μέχρι και αποκρουστική εικόνα του «άρχοντα», έχει αντικατασταθεί στις μέρες μας με τον τύπο του «ισχυρού». Ενώ η έννοια της «αρχοντιάς» είναι δεμένη σήμερα με το πρόσωπο που κερδίζει το σεβασμό και την εκτίμηση όλων, με την αξιοπρεπή και ανθρώπινη συμπεριφορά του. Η ισχύς και η αρχοντιά είναι δηλαδή δύο έννοιες που μόνο ιστορικά συμπίπτουν και μοιάζουν.
Στην ουσία τους είναι βαθύτατα διαφορετικές, τόσο νοηματικά όσο ηθικά και πολιτικά. Ο σύγχρονος τύπος του «ισχυρού ανθρώπου», του «παράγοντα», υπάρχει και εξελίσσεται σε όλα τα σκαλοπάτια και όλες τις μορφές της πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Είναι αυτός που προσδιορίζει όλο και περισσότερο την πολιτική πορεία του τόπου μας. Με εργαλεία τους μηχανισμούς μαζικής επιρροής, την εξαγορά συνειδήσεων, τους εκβιασμούς, επιδιώκει τη συνολική υποταγή του πολιτικού και οικονομικού συστήματος της χώρας στα ευρύτερα συμφέροντά του. Αλλά και στις τοπικές κοινωνίες, όλο και πληθαίνουν οι πολιτικοί που προκειμένου να διαμορφώσουν την προσωπική τους παράταξη ή να αναπαράγουν την ισχύ τους, διαχωρίζουν τους πολίτες στους «δικούς μας» και τους «άλλους».
Σε όλες τις μορφές της ιεραρχίας πάλι, από τις υπαλληλικές μέχρι τις κοινωνικές και τις καλλιτεχνικές, υπάρχουν οι λειτουργοί που καταστρατηγούν την αποστολή τους και εκμεταλλεύονται τη θέση τους. Από τον υπάλληλο που αυθαιρετεί και ταλαιπωρεί τον ανθρωπάκο μέχρι το γιατρό που εκμεταλλεύεται τον ανθρώπινο πόνο και την απελπισία του ασθενή. Από την ιεραρχία των ΜΙΝΤΙΑ που αποφασίζει ποιες φωνές θα ακούγονται και ποιες θα σβήνουν μέχρι τα καλλιτεχνικά παρασκήνια που όζουν οικονομικής και σεξουαλικής εκμετάλλευσης των νέων ηθοποιών.
Αυτοί είναι οι ισχυροί, οι λίγοι με την πολλή δύναμη, που προσδιορίζονται από ένα κοινό χαρακτηριστικό: Την ηδονή που τους προκαλεί η εκμετάλλευση της δύναμής τους. Ακριβώς αντίθετη της ισχύος, της δύναμης, είναι η αρχοντιά. Ως ιδιότητα, η οποία χαρακτηρίζει έναν άνθρωπο, σπάνια συμπίπτει με την ισχύ. Αλλά και όταν συμπίπτει, τότε η αρχοντιά είναι εκείνη που προσδιορίζει τη φυσιογνωμία του συγκεκριμένου προσώπου και όχι η ισχύς. Η αρχοντιά δεν ορίζεται, έχει άπειρες μορφές εκδήλωσης και αγκαλιάζει όλο τον κύκλο της καθημερινής ζωής μας: Από τον υπάλληλο που εξυπηρετεί πρόθυμα τον πολίτη, όπως είναι η αποστολή του, ως τη σιωπηλή κυρία που ανεβοκατεβαίνει καθημερινά τις σκάλες του γηροκομείου, απαλύνοντας τον ανθρώπινο πόνο. Και από τους «γιατρούς του κόσμου» που διακινδυνεύουν τη ζωή τους στη φρίκη των πολεμικών συγκρούσεων, έως τους γιατρούς του ΕΣΥ που σήμερα αγωνίζονται τιτάνια, αντιμέτωποι με την παγκόσμια μάστιγα της επιδημίας.
Ο αρχοντικός άνθρωπος είναι εξ ορισμού ευπατρίδης. Προσφέρει χωρίς να το λέει, χωρίς να το τονίζει, χωρίς να το δείχνει. Δεν το χρεώνει οικονομικά, ούτε κοινωνικά. Κυρίως, όμως, δεν το χρεώνει πολιτικά. Σήμερα στη χώρα μας, στο μικρό μας τόπο, περισσεύουν οι κάθε λογής ισχυροί. Σπανίζει όμως η αρχοντιά και αυτό είναι το μεγάλο έλλειμμα του καιρού μας.
Υ.Γ. Το 1993, τέλος Νοεμβρίου, έφυγε από τη ζωή η δασκάλα Νίκη Θεοφ. Πατέλλη, μια σιωπηλή και αφανής αρχόντισσα της κοινωνικής προσφοράς. Στη μνήμη της μάνας μου αφιερώνω αυτό το κείμενο, γιατί η ανάμνηση της ζωής της μου έδωσε το ερέθισμα να το γράψω.
