«Η επένδυση στην πολυεπίπεδη διακυβέρνηση (κεντρικό κράτος – Περιφέρεια – Δήμος) δεν μπορεί να είναι «δύο ταχυτήτων», οι νησιωτικοί Δήμοι πρέπει να θεωρούνται ισότιμοι εταίροι.»
Με αφορμή τις εργασίες του ετήσιου συνεδρίου της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) και τις δηλώσεις του Προέδρου της Δημοκρατίας, διαπιστώνουμε για μια ακόμα φορά (μετά τη ΔΕΘ και την απαξίωση στη Νησιωτικότητα από τον ίδιο τον Πρωθυπουργό), ότι με ένα γενικό μήνυμά του περί ενίσχυσης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ακολουθεί πιστά την κυβερνητική πολιτική και δεν γίνεται καμία αναφορά στους νησιωτικούς Δήμους ή έστω να καταδείξει το ειδικό καθεστώς των Νησιών.
Συγκεκριμένα, τις ανάγκες, τις προκλήσεις και τις ιδιαιτερότητες που αντιμετωπίζουν, όπως η γεωγραφική απομόνωση, τα αυξημένα λειτουργικά κόστη και ανάγκες σύνδεσης και βιώσιμης ανάπτυξης. Οι δήμοι των νησιών λειτουργούν σε ένα εντελώς διαφορετικό περιβάλλον: με υψηλότερο κόστος παροχής υπηρεσιών, περιορισμένο ανθρώπινο δυναμικό, και αυξημένες υποχρεώσεις λόγω τουρισμού, συγκοινωνιών και εποχικότητας. Αυτή η πραγματικότητα οφείλει να αποτυπώνεται σε κάθε στρατηγική για την πολυεπίπεδη διακυβέρνηση.
Η επένδυση λοιπόν στην πολυεπίπεδη διακυβέρνηση (κεντρικό κράτος – Περιφέρεια – Δήμος) δεν μπορεί να είναι «δύο ταχυτήτων», οι νησιωτικοί Δήμοι πρέπει να θεωρούνται ισότιμοι εταίροι.
Προτάσεις δημάρχων νησιωτικών δήμων
Στο περιθώριο της συνεδρίασης της ΚΕΔΕ αλλά και μέσω συνεντεύξεων/δελτίων τύπου, οι δήμαρχοι των νησιωτικών Δήμων και οι Περιφερειακές Ενώσεις Δήμων (ΠΕΔ) έχουν διατυπώσει σαφείς προτάσεις, οι οποίες είναι κρίσιμες για την απόδοση ουσιαστικής νησιωτικής διάστασης στη διοικητική μεταρρύθμιση:
• Από την Περιφερειακή Ένωση Δήμων Νοτίου Αιγαίου (ΠΕΔ ΝΑ): Στην πρόσφατη συνεδρίασή της, τονίστηκε ότι «τα όρια και οι αντοχές των δημάρχων των νησιών έχουν ξεπεραστεί». Υπογράφηκε καταρχήν η πρόθεση συλλογικής αντίδρασης σε περίπτωση που δεν ικανοποιηθούν τα αιτήματα της νησιωτικής αυτοδιοίκησης. Επαναφορά του μειωμένου ΦΠΑ σε Κυκλάδες και Ρόδο, τη διατήρηση του Μεταφορικού Ισοδύναμου ανεξάρτητα από τον ΦΠΑ, καθώς και την αποπληρωμή όλων των οφειλών σε επιχειρήσεις και πολίτες.
Μεταξύ των αιτημάτων είναι:
• Θεσμοθέτηση ανταποδοτικού τέλους επισκεψιμότητας για τους νησιωτικούς δήμους, με νομοθετική ρύθμιση.
• Επίσπευση ανακοινώσεων για αεροδιακομιδές, ιατρική υποστήριξη και ενίσχυση δομών υγείας στα νησιά.
• Εξειδίκευση της χρηματοδότησης και ενίσχυσης υποδομών (μεταφορές, απομακρυσμένες περιοχές) με συνεχή χρονοδιάγραμμα.
Από τις τοποθετήσεις νησιωτικών δημάρχων: π.χ. ο δήμαρχος της Αστυπάλαιας τόνισε ότι απαιτείται άμεση πολιτική στήριξη και όχι «απλώς αναφορές» στην αυτοδιοίκηση.
Προς ένα ουσιαστικό μοντέλο πολυεπίπεδης διακυβέρνησης
Η συζήτηση για την αναβάθμιση της Αυτοδιοίκησης δεν μπορεί να μείνει θεωρητική. Χρειάζεται να μεταφραστεί σε συγκεκριμένες πράξεις και θεσμικά εργαλεία, που θα δώσουν πραγματική υπόσταση στην πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, με σεβασμό στη νησιωτικότητα.
Στο Κινήμα Δημοκρατίας διεκδικούμε την ειδική ενίσχυση νησιωτικών Δήμων, όπως:
• Θεσμοθέτηση «Καθεστώτος νησιωτικού Δήμου» στο νέο Κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με προσαρμοσμένες αρμοδιότητες και στοχευμένη χρηματοδότηση.
• Ενίσχυση των μηχανισμών διαβούλευσης μεταξύ Κράτους – Περιφέρειας – Δήμων, με μόνιμη επιτροπή που θα παρακολουθεί οριζόντια τις ανάγκες νησιωτικότητας.
• Εξειδικευμένα χρηματοδοτικά εργαλεία (κυρίως για νησιωτικές διασυνδέσεις, μεταφορές, ψηφιακές υποδομές, θαλάσσια οικονομία) σε μόνιμη βάση.
• Διαδημοτικές/δια-νησιωτικές συνεργασίες για κοινές υπηρεσίες, οργάνωση υποδομών, συνεργασία με τον Δήμο Πειραιά ως κόμβο διασύνδεσης, όπως η πρόταση που ήδη έχουμε καταθέσει από το Κίνημα Δημοκρατίας, στον Δήμο Πειραιά από τις 23/7/2025 ( https://www.kykladiki.gr/kinima-dimokratias-protasi-thesmikis-dianisiotikis-synergasias-me-epikentro-ton-peiraia/ )
• Ψηφιακός μετασχηματισμός με έμφαση στα νησιά ώστε να μειωθεί η απομόνωση και να ενισχυθεί η συμμετοχή τους στο παραγωγικό μοντέλο.
• Εισαγωγή μηχανισμών συμμετοχής και λογοδοσίας, ώστε οι νησιώτες να έχουν ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση πολιτικών που τους αφορούν. Με δεσμευτικά αποτελέσματα και χρονοδιαγράμματα για τα ζητήματα που έθεσαν οι νησιωτικοί Δήμοι (π.χ. αεροδιακομιδές, ανταποδοτικά τέλη, υποδομές).
Η νησιωτικότητα πρέπει να γίνει πυλώνας της αυτοδιοικητικής μεταρρύθμισης
Η ενίσχυση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης δεν αρκεί αν δεν περιλαμβάνει τον νησιωτικό παράγοντα ως ισότιμο εταίρο στη διακυβέρνηση. Χρειάζεται ρητή πολιτική επιλογή ώστε η νησιωτικότητα να είναι βασικό συστατικό του νέου μοντέλου διακυβέρνησης. Η δέσμευση αυτή είναι μονόδρομος, για να μην μείνει κανένας νησιώτικος Δήμος στο περιθώριο.
Η κυβέρνηση, οι Περιφέρειες και η ΚΕΔΕ, να προχωρήσουν άμεσα στη θεσμική και χρηματοδοτική αναβάθμιση της νησιωτικής αυτοδιοίκησης και σε συνεργασία με τους νησιώτες, αιρετούς και φορείς, σε δέσμευση και θεσμική αναβάθμιση, ώστε να μην μείνει η νησιωτικότητα εκτός του εθνικού αλλά και του ευρωπαϊκού σχεδιασμού.
Δεν μπορεί όμως να επιτευχθεί όσο η κυβέρνηση Μητσοτάκη περιορίζεται στον ρόλο του οικονομικού «πατερούλη».
Η ενίσχυση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι μια στρατηγική επιλογή, για ενίσχυση της εθνικής συνοχής και της ισόρροπης ανάπτυξης, με σεβασμό στις ιδιαιτερότητες της νησιωτικότητας. Η βιωματική εμπειρία της νησιωτικότητας, έχει ήδη προσφέρει πολύτιμη τεχνογνωσία αποκέντρωσης στην πράξη στους δήμους των νησιών και πρέπει να αξιοποιηθεί.
Αναμένουμε, λοιπόν, από τα συμπεράσματα της ΚΕΔΕ να προκύψει αυτό που η νησιωτική Ελλάδα δικαιούται εδώ και χρόνια, την ουσιαστική αναγνώριση της νησιωτικότητας ως θεμελίο της εθνικής πολιτικής συνοχής. Μόνο έτσι θα εφαρμοστεί πλήρως, και με συνέπεια, ο νόμος που τη διέπει, από τους Δήμους, από το Κράτος και από την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Κατερίνα Γιαννακά, μέλος του ΕΣ και του Τομέα Νησιωτικής Πολιτικής του Κινήματος Δημοκρατίας.
