“Πασχαλινοί απόηχοι”
Γράφει ο Γιάννης Θ. Πατέλλης.
Ήταν παράξενη φέτος η Πασχαλιά και οι διετείς καταναγκαστικοί περιορισμοί, λόγω της πανδημίας, είχαν σ’ αυτό μεγάλη ευθύνη. Η, σχεδόν, κανονική γιορταστική ατμόσφαιρα φάνηκε να ξαναγυρίζει, αν και με κάποιο μούδιασμα από τα καταιγιδοφόρα πολεμικά νέφη στην ευρωπαϊκή γειτονιά. Ίσως βοήθησε σ’ αυτό και ο καλός καιρός. Στο ετήσιο ραντεβού της φύσης με τη μεγαλύτερη γιορτή του χρόνου, φάνηκαν να είναι συνεπείς και οι δύο: το Πάσχα και ο καιρός.
Με συνέπεια, ακόμα, φάνηκε να τηρείται το τυπικό του συνηθισμένου εορταστικού πασχαλινού προγράμματος, το οποίο μας στέρησαν οι αναγκαστικές απαγορεύσεις των δύο τελευταίων ετών, λόγω της πανδημίας. Η εντυπωσιακή συνάντηση των Επιταφίων στην πλατεία μας, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, έγινε με μεγαλοπρέπεια και ήταν σχετικά ήρεμη. Το άλλο βράδυ όμως, ανήμερα της Ανάστασης, η καθιερωμένη συγκέντρωση του κόσμου στην Κεντρική Πλατεία, βρέθηκε ανάμεσα σε ένα από τα πλέον εκρηκτικά πασχαλιάτικα βράδια των τελευταίων χρόνων, ενώ ευχάριστη έκπληξη ήταν το εντυπωσιακό σόου των πυροτεχνημάτων, από τα ωραιότερα που αντικρίσαμε στο νησί μας.
Καλά βέβαια όλα αυτά και ίσως και τουριστικά ωφέλημα, αφού και στο φετινό Πάσχα είχαμε και ένα απρόσμενο πλήθος επισκεπτών, αλλοδαπών και ημεδαπών. Όμως, κάπου είναι διάχυτη η αίσθηση σ’ εμάς τους παλαιότερους, ότι πολλά από εκείνα τα μικρά αλλά σημαντικά του πασχαλιάτικου σκηνικού έχουν πλέον, γύρω μας, ριζικά αλλάξει. Δεν συναντάς, για παράδειγμα, στην άκρη κάποιου δρόμου, έστω και εξοχικού, το χαρούμενο παιδομάνι πίσω από την περιφερόμενη μάντρα με τα λαμπριάτικα αρνιά. Ακόμα και το καθιερωμένο άσπρο κεράκι της Λαμπρής πήρε άλλη μορφή. Γύρω του σκαρφαλώνουν εντυπωσιακά πολύχρωμα στολίδια, μέχρι και κομψευόμενες «μπάρμπι». Τέτοιες λαμπάδες ζητάνε τώρα τα παιδιά. Τηλεόραση και ίντερνετ τα καθιστούν καλά πληροφορημένους καταναλωτές. Ούτε εμφανίζονται πλέον στη ταχυδρομική θυρίδα οι καθιερωμένες πασχαλιάτικες κάρτες. Οι αναστάσιμες ευχές, πολύχρωμες και εντυπωσιακές, στολίζουν την οθόνη του κινητού και του υπολογιστή μας. Ο αγοραστικός μας κώδικας έχει και αυτός αλλάξει ριζικά. Τώρα αγοράζουμε ρούχα όχι για να χαρούμε τις γιορτές, αλλά από καταναλωτική έξη.
Όλα τούτα δεν είναι θρήνος ενός ρομαντικού. Ούτε όλοι εμείς τα αισθανόμαστε όλα έτσι. Όμως, τα πράγματα κυλούν πλέον σε νέες όχθες. Η βίωση του κυκλικού χρόνου, που οριοθετούσαν και σημάδευαν οι μεγάλες γιορτές, χάνεται σε μια πορεία βιαστική και αγχώδη. Όλοι γνωρίζουμε το τέρμα της, αλλά κανείς δεν εννοεί να πάει στην άκρη και να ξεκόψει. Δεν διακόπτουμε τον αγώνα ακόμα και αυτές τις μεγάλες μέρες που προσφέρονται για λίγη χαρά, για επιστροφή στις μικρές λεπτομέρειες της παράδοσης, με το απλοϊκό νόημά τους.
Δεν νοσταλγώ αφόρητα την πρώτη μεταπολεμική κοινωνία που μεγάλωσα. Μάλλον το αντίθετο. Τούτο τον καιρό, όμως, νοσταλγώ αφάνταστα τον ανθισμένο κήπο των εφηβικών μου χρόνων: Το περίγραμμα της ασπρισμένης αυλής, τα κουλουράκια σε διάφορα σχέδια να γεμίζουν μαύρες λαμαρίνες, την τελετουργική βαφή των κόκκινων αυγών, το χαρούμενο βόμβο της πασχαλινής ετοιμασίας. Οι μνήμες ανατρέχουν στο καινούργιο λαμπριάτικο κουστούμι, τις γύρες στους επιταφίους των ενοριών, τις «τυχαίες» συναντήσεις με κορίτσια, τα ψαλμουδίσματα εγκωμίων ανάμεσα σε ερωτικούς ψιθύρους, ανακατεμένους με μυρωδιές από θυμιάματα, ανθόνερο και ταπεινή κοριτσίστικη κολόνια «Μυρτώ».
Δεν ξέρω αν αυτό λέγεται νοσταλγία. Ώρες-ώρες δεν ξέρω, καν, αν εκείνος ο πασχαλινός κύκλος είχε τότε τόση σημασία ή τον φαντάζομαι τώρα που μεγάλωσα. Ξέρω όμως και το αισθάνομαι, ότι σ’ αυτόν τον «ανθισμένο κήπο» θα ήθελα να ξαναπερπατήσω. Άσχετα αν όλα αυτά αφορούν εμένα προσωπικά και ίσως πολύ λίγους άλλους.
Κάλυμνος, Πάσχα 2022.
Καλά βέβαια όλα αυτά και ίσως και τουριστικά ωφέλημα, αφού και στο φετινό Πάσχα είχαμε και ένα απρόσμενο πλήθος επισκεπτών, αλλοδαπών και ημεδαπών. Όμως, κάπου είναι διάχυτη η αίσθηση σ’ εμάς τους παλαιότερους, ότι πολλά από εκείνα τα μικρά αλλά σημαντικά του πασχαλιάτικου σκηνικού έχουν πλέον, γύρω μας, ριζικά αλλάξει. Δεν συναντάς, για παράδειγμα, στην άκρη κάποιου δρόμου, έστω και εξοχικού, το χαρούμενο παιδομάνι πίσω από την περιφερόμενη μάντρα με τα λαμπριάτικα αρνιά. Ακόμα και το καθιερωμένο άσπρο κεράκι της Λαμπρής πήρε άλλη μορφή. Γύρω του σκαρφαλώνουν εντυπωσιακά πολύχρωμα στολίδια, μέχρι και κομψευόμενες «μπάρμπι». Τέτοιες λαμπάδες ζητάνε τώρα τα παιδιά. Τηλεόραση και ίντερνετ τα καθιστούν καλά πληροφορημένους καταναλωτές. Ούτε εμφανίζονται πλέον στη ταχυδρομική θυρίδα οι καθιερωμένες πασχαλιάτικες κάρτες. Οι αναστάσιμες ευχές, πολύχρωμες και εντυπωσιακές, στολίζουν την οθόνη του κινητού και του υπολογιστή μας. Ο αγοραστικός μας κώδικας έχει και αυτός αλλάξει ριζικά. Τώρα αγοράζουμε ρούχα όχι για να χαρούμε τις γιορτές, αλλά από καταναλωτική έξη.
Όλα τούτα δεν είναι θρήνος ενός ρομαντικού. Ούτε όλοι εμείς τα αισθανόμαστε όλα έτσι. Όμως, τα πράγματα κυλούν πλέον σε νέες όχθες. Η βίωση του κυκλικού χρόνου, που οριοθετούσαν και σημάδευαν οι μεγάλες γιορτές, χάνεται σε μια πορεία βιαστική και αγχώδη. Όλοι γνωρίζουμε το τέρμα της, αλλά κανείς δεν εννοεί να πάει στην άκρη και να ξεκόψει. Δεν διακόπτουμε τον αγώνα ακόμα και αυτές τις μεγάλες μέρες που προσφέρονται για λίγη χαρά, για επιστροφή στις μικρές λεπτομέρειες της παράδοσης, με το απλοϊκό νόημά τους.
Δεν νοσταλγώ αφόρητα την πρώτη μεταπολεμική κοινωνία που μεγάλωσα. Μάλλον το αντίθετο. Τούτο τον καιρό, όμως, νοσταλγώ αφάνταστα τον ανθισμένο κήπο των εφηβικών μου χρόνων: Το περίγραμμα της ασπρισμένης αυλής, τα κουλουράκια σε διάφορα σχέδια να γεμίζουν μαύρες λαμαρίνες, την τελετουργική βαφή των κόκκινων αυγών, το χαρούμενο βόμβο της πασχαλινής ετοιμασίας. Οι μνήμες ανατρέχουν στο καινούργιο λαμπριάτικο κουστούμι, τις γύρες στους επιταφίους των ενοριών, τις «τυχαίες» συναντήσεις με κορίτσια, τα ψαλμουδίσματα εγκωμίων ανάμεσα σε ερωτικούς ψιθύρους, ανακατεμένους με μυρωδιές από θυμιάματα, ανθόνερο και ταπεινή κοριτσίστικη κολόνια «Μυρτώ».
Δεν ξέρω αν αυτό λέγεται νοσταλγία. Ώρες-ώρες δεν ξέρω, καν, αν εκείνος ο πασχαλινός κύκλος είχε τότε τόση σημασία ή τον φαντάζομαι τώρα που μεγάλωσα. Ξέρω όμως και το αισθάνομαι, ότι σ’ αυτόν τον «ανθισμένο κήπο» θα ήθελα να ξαναπερπατήσω. Άσχετα αν όλα αυτά αφορούν εμένα προσωπικά και ίσως πολύ λίγους άλλους.
Κάλυμνος, Πάσχα 2022.
