Την Παρασκευή 3/6 οι μαθητές των Γενικών Λυκείων, εξετάστηκαν στην Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία, με βασικό θέμα “Η αξία της ιστορικής γνώσης” και δόθηκαν στους υποψηφίους τρία κείμενα, δύο μη λογοτεχνικά και ένα λογοτεχνικό.
Σχολιασμός των θεμάτων από τον φιλόλογο Θανάση Αθανασίου
Το πρώτο κείμενο “Γιατί να μαθαίνουμε ιστορία;” ήταν του Ραϋμόνδου Αλβανού, ένα κείμενο δοκιμιακού τύπου και το δεύτερο ήταν απόσπασμα από ομιλία της Κικής Δημουλά, με τίτλο “Θυμάμαι άρα ζω;” ενώ το λογοτεχνικό κείμενο ήταν του Θανάση Βαλτινού, με τίτλο “Μια οικογενειακή Ιστορία”.
Μια γενική εκτίμηση: Τα θέματα απαιτούσαν πολύ καλά προετοιμασμένους υποψηφίους, χωρίς όμως να χαρακτηρίζονται ιδιαίτερα δύσκολα. Όμως τα θέματα Β2 και Β3 μπορούν να θεωρηθούν ως πολύ απαιτητικά και προϋποθέτουν μεγάλη εξοικείωση των μαθητών με τη γλώσσα του κειμένου και πολύ καλή γνώση της θεωρίας για τις γλωσσικές επιλογές του συγγραφέα ενός κείμενου.
Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, σε γενικές γραμμές πρόκειται για θέματα τα οποία οι μαθητές έχουν διδαχθεί αλλά πάντα δυσκολεύουν τα παιδιά, πράγμα που σημαίνει πως η πλειονότητα δύσκολα θα κατακτήσει το άριστα, όπως γίνεται τα τελευταία χρόνια.
Ξεκινώντας από το τελευταίο, δηλαδή από το θέμα Δ, την παραγωγή λόγου (Έκθεση), διαπιστώνεται πως κινήθηκε στα νέα πλέον δεδομένα και ζητούσε από τους μαθητές να αξιοποιήσουν τα κείμενα αναφοράς 1 και 2 και να απαντήσουν με άξονα τα δύο ζητούμενα:
«Αξίζει να μαθαίνουμε για αυτούς τους νεκρούς. Αξίζει να γνωρίζουμε τι έκαναν, πώς σκέφτονταν, πώς ζούσαν». Με αφορμή τη διαπίστωση του συγγραφέα και αξιοποιώντας δημιουργικά τα Κείμενα 1 και 2:
- (1) να εκφράσετε την άποψή σας για την αξία της ιστορικής γνώσης και
- (2) να αναφέρετε βιωματικούς τρόπους που μπορούν να καλλιεργήσουν το ενδιαφέρον σας για το ιστορικό παρελθόν.
- Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου που θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας.
Για το θέμα οι μαθητές έπρεπε ν΄ απαντήσουν σε σχέση με την αξία της ιστορικής γνώσης αλλά και να αναφέρουν βιωματικούς τρόπους που μπορούν να καλλιεργήσουν το ενδιαφέρον για το ιστορικό παρελθόν. Ήταν ξεκάθαρα διατυπωμένη ως εκφώνηση και ζητούσε τη σύνταξη ενός άρθρου με ζητούμενα την αξία της ιστορικής γνώσης και τους βιωματικούς τρόπους με τους οποίους οι μαθητές θα έρθουν σε επαφή με την παράδοση και την ιστορία. Καθώς αφορά άρθρο που θα δημοσιευτεί σε μαθητικό ιστολόγιο, κρίνεται το ύφος να είναι επίσημο αλλά και σε πολλά σημεία οικείο, αφού οι αποδέκτες είναι κυρίως μαθητές. Αξιοποιεί ο μαθητής κατά κύριο λόγο το Γ πρόσωπο, όμως και το Α πληθυντικό ενδείκνυται, ειδικά στο Β ζητούμενο. Ως άρθρο ήθελε βεβαίως τίτλο, που καλό θα είναι να εμπεριέχει σχόλιο. π.χ. “Το παρελθόν, ανάσα ζωής για το παρόν και το μέλλον”. Ως άρθρο πρέπει να ξεκινά με αφορμηση, που δίνεται ήδη από την εκφώνηση, δηλαδή τη φράση του συγγραφέα. Αξιοποιούνται δημιουργικά τα στοιχεία από τα κείμενα αναφοράς, που είναι αρκετά για να δομήσει την επιχεοιρηματολλογία του ο μαθητής και να παραθέσει βιωματικούς τρόπους για την καλλιέργεια του ιστορικού ενδιαφέροντος: π.χ. επισκέψεις σε μουσεία και ιστορικούς χώρους, συνομιλία με ανθρώπους που ήταν αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων, παρακολούθηση ταινιών, ερευνητικές εργασίες, οργάνωση θεατρικών παραστάσεων.
Όσον αφορά τις ασκήσεις, αυτές ήταν οι ακόλουθες:
Το πρώτο θέμα, Α1, αφορούσε την συνοπτική απόδοση μέσα σε 70-80 λέξεις τους λόγους για τους οποίους, σύμφωνα με τον συγγραφέα του κειμένου 1, είναι σημαντικό να μαθαίνουμε ιστορία, διευκρινίζοντας πως έπρεπε να εστιάσουν στις παραγράφους 2-4. Τα στοιχεία που αξιοποιούνται από τις παραγράφους είναι:
– η ιστορία προσφέρει γνώση, για την γλώσσα και τις αξίες της κοινωνικής οργάνωσης
των αξιών και των κανόνων κοινωνικής οργάνωσης.
– μέσα από την ιστορία κατανοούμε καλύτερα το παρόν, ενώ παράλληλα διδασκόμαστε από τα λάθη του παρελθόντος.
– μπορούμε να κατακτήσουμε την εθνική συνείδηση και θέτουμε τις βάσεις για το μέλλον μας ως έθνος.
Το θέμα Β1, ζητούσε από τους μαθητές να χαρακτηρίσουν τις παραγράφους των κειμένων 1 και 2 που δίνονταν την ένδειξη Σωστό ή Λάθος, χωρίς να ζητείται η αιτιολόγηση της απάντησης ή η παραπομπή σε χωρία. (Α)Λ., Β) Λ, Γ)Σ, Δ) Σ., Ε) Σ.
Το θέμα Β2, είχε δύο υποερωτήματα.
Το α ερώτημα ζητούσε την μορφή και τον επικοινωνιακό ρόλο του τίτλου του κειμένου 1 «Γιατί να μαθαίνουμε ιστορία;» . Καταρχάς πρέπει να σχολιαστεί το γεγονός πως ο τίτλος έχει την μορφή ευθείας ερώτησης, δηλώνοντας έτσι το θέμα, που είναι η αξία της ιστορικής γνώσης και η
αναγκαιότητα μελέτης ιστορίας. Σχολιάζεται πως ο τίτλος είναι ρηματικός, με το ρήμα σε υποτακτική έγκλιση και σε α’ πληθυντικό πρόσωπο, πετυχαίνοντας να προσεγγίσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και να τον προβληματίσει, καθώς περιμένει από την μελέτη του κειμένου να πάρει απάντηση στο ερώτημα. Κατά συνέπεια επιτυγχάνεται ο επικοινωνιακός ρόλος του τίτλου, που είναι εύστοχος, σύντομος και δηλωτικός του περιεχομένου.
Το ερώτημα β, αφορούσε το υφολογικό αποτέλεσμα από την παρεμβολή του ευθέος λόγου στο τέλος της
πρώτης παραγράφου: «Γιατί, κύριε, να πρέπει … μέλλον». Η χρήση του ευθέος λόγου στο τέλος της πρώτης παραγράφου και μάλιστα με την μορφή της ερώτησης προσδίδει στο κείμενο διαλογικό χαρακτήρα, προφορικότητα και ζωντάνια. Ο συγγραφέας αξιοποιεί τα βιώματα του ως δάσκαλος και παραθέτει τις ερωτήσεις που έχει δεχτεί από τους φοιτητές του. Έτσι λοιπόν το ύφος του κειμένου αποκτά μεγαλύτερη οικειότητα, ζωντάνια και αμεσότητα στην μετάδοση του νοήματος.
Η δραστηριότητα Β.3., σχετίζoνταν με απόσπασμα από το κείμενο 2 της Κ. Δημουλά και αφορούσε την πρόθεση της συγγραφέως, η οποία όπως ανέφερε η εκφώνηση πως ήταν να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη σχετικά με το ρόλο που διαδραματίζει η επέτειος στη διατήρηση της μνήμης. Στην απάντησή του ο μαθητής έπρεπε καταρχάς να αιτιολογήσει την πρόθεση της Κ. Δημουλά και στη συνέχεια να αναφερθεί σε τρις γλωσσικές επιλογές που αξιοποιεί για να πετύχει το σκοπό της. Ενδεικτικά θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν από τον μαθητή:
Το ασύνδετο σχήμα (Τιμά τους ήρωες… τον κάθε αγνοούμενο.), τα σημεία στίξης, όπως ο ρόλος της παύλας (Διότι έχουν και οι απώλειες … να ξεχαστούν) όπως και τα αποσιωπητικά στο ίδιο σημείο, η μεταφορική χρήση της γλώσσας «είναι ένα δωρεάν μεταφορικό μέσον», η επανάληψη «γενέθλια γενέθλια γενέθλια», η εναλλαγή των ρηματικών προσώπων ή ο σχολιασμός της χρήσης ειδικά του α ρηματικού προσώπου, αλλά και η ποιητική λειτουργία της γλώσσας. Βέβαια ο μαθητής έπρεπε παράλληλα να αιτιολογήσει τη λειτουργία καθεμιάς από αυτές στο κείμενο.
Στο θέμα Γ’, που αφορά το λογοτεχνικό κείμενο, ζητούσε να σχολιάσει ο μαθητής τι αντιπροσωπεύει το ταγάρι για την οικογένεια της αφηγήτριας, στηριζόμενος σε 3 κειμενικούς δείκτες και ήταν ένα πιο στοχευμένο ερμηνευτικό σχόλιο. Σε πρώτο πρόσωπο ο μαθητής σχολιάζει πως το ταγάρι ήταν ένα είδος οικογενειακού κειμηλίου, αντικείμενο του λαϊκού πολιτισμού, το οποίο αποτελεί τον συνδετικό «κρίκο» ανάμεσα στις 3 γενιές, αν και η μια γενιά, δηλαδή της μητέρας, δείχνει να το έχει αποποιηθεί. Βέβαια για την κάθε ηρωίδα αντιπροσωπεύει κάτι διαφορετικό. Οι κειμενικοί δείκτες που θα μπρούσαν να αξιοποιηθούν είναι καταρχάς το α’ πρόσωπο, που δείχνει πως αναφέρεται στην προσωπική της εμπειρία (βιωματικός ρόλος), ο τύπος του αφηγητή που είναι ομοδιηγηματική αφηγήτρια, οι μεταφορές π.χ. “ήθελε να το ξεφορτωθεί”, ο ευθύς λόγος, η περιγραφή του ταγαριού, αλλά και η αξιοποίηση της αφήγησης, καθώς ακι της αναδρομής. Ακολουθεί η παράθεση της προσωπικής άποψης του μαθητή, που αφορά τη στάση του απέναντι σε αντικείμενα με ιστορική ή συναισθηματική αξία.
